Huta Szkła Gospodarczego „Ząbkowice”

Huta Szkła Gospodarczego „Ząbkowice” to legenda polskiego wzornictwa szklanego, która na przestrzeni dekad wpisała się w historię krajowego i europejskiego rzemiosła artystycznego. Jej bogata historia, niezwykłe produkty i wybitne postacie związane z hutą sprawiają, że stanowi ona ważny element dziedzictwa kulturowego Polski.

Historia

• 1884 - Początki Huta została założona w 1884 roku w Ząbkowicach, małej miejscowości na Śląsku. W pierwszych latach swojej działalności zakład specjalizował się w produkcji szkła gospodarczego, takiego jak butelki i naczynia codziennego użytku. Lokalizacja w regionie obfitującym w surowce naturalne sprzyjała rozwojowi produkcji.

• 1920-1939 - Rozkwit w okresie międzywojennym W okresie międzywojennym huta zdobyła renomę jako jeden z czołowych producentów szklanego rzemiosła artystycznego w Europie. Rozszerzono ofertę o szkło dekoracyjne, w tym zdobione patery, wazony i karafki. Eksportowano je do Niemiec, Francji oraz Skandynawii. Zatrudnienie w tym okresie wynosiło około 500 pracowników, a produkcja rosła dynamicznie.

• 1945-1960 - Odbudowa po wojnie Po II wojnie światowej huta została upaństwowiona i zaczęła działać pod zarządem Centralnego Zarządu Przemysłu Szklarskiego. Odbudowa infrastruktury pozwoliła na wznowienie produkcji, która wkrótce osiągnęła przedwojenne poziomy. W tym okresie rozpoczęto eksperymenty z technikami prasowania szkła, co stało się specjalnością zakładu.

• 1970-1980 - Złota era Lata 70. i 80. były szczytem popularności huty. Dzięki nowoczesnym technologiom i współpracy z uznanymi projektantami, takimi jak Eryka Trzewik-Drost i Jan Sylwester Drost, Ząbkowice eksportowały swoje produkty na cały świat, w tym do USA i krajów Bliskiego Wschodu. Zatrudnienie wzrosło do ponad 1200 osób, a roczna produkcja osiągnęła rekordowe 10 milionów sztuk.

• 1990 - Zamknięcie W latach 90. XX wieku huta, podobnie jak wiele innych zakładów przemysłowych w Polsce, nie sprostała wyzwaniom transformacji gospodarczej. Spadek zamówień i wzrost konkurencji doprowadziły do jej zamknięcia. Pomimo zakończenia działalności, dziedzictwo huty jest nadal żywe dzięki kolekcjonerom oraz muzeom, które przechowują jej wyroby.

Produkty

Huta „Ząbkowice” słynęła z niezwykle zróżnicowanej oferty produktów. Jej asortyment obejmował:

• Szkło użytkowe: kieliszki, szklanki, karafki, misy i talerze, które łączyły funkcjonalność z elegancją. Przykładami są popularne karafki z motywem diamentowym, zestawy do whisky oraz szklanki w stylu Art Deco.

• Szkło dekoracyjne: wazony, patery i figurki, zdobione technikami ręcznego malowania, trawienia czy grawerowania. Przykładami są świeczniki „Karolinka” i „Meksykanka”, które wyróżniają się eleganckim designem i precyzją wykonania. Inne popularne produkty to ozdobne misy "Kwiat" oraz kolekcje figur geometrycznych.

• Kolekcjonerskie serie limitowane: unikalne projekty tworzone we współpracy z uznanymi projektantami. Wśród nich wyróżniają się wazony "Tulipan" projektu Eryki Trzewik-Drost oraz seria "Meteor" autorstwa Jana Sylwestra Drosta, które do dziś cieszą się ogromnym zainteresowaniem kolekcjonerów. Inne przykłady to dekoracyjne patery "Gwiazda" o geometrycznych wzorach, szklane świeczniki "Aurora" nawiązujące do form organicznych, oraz limitowana edycja szkła artystycznego "Kaskada" zdobionego techniką trawienia i grawerowania. Produkty te były często wytwarzane w krótkich seriach, co podnosiło ich wartość kolekcjonerską.

Technologie produkcji

Huta Szkła Gospodarczego „Ząbkowice” wykorzystywała szereg zaawansowanych technologii produkcji szkła, które pozwalały na uzyskanie wysokiej jakości wyrobów przy jednoczesnym zachowaniu ich artystycznego charakteru. Do najważniejszych metod należały:

• Technika prasowanego szkła: Była to jedna z kluczowych technologii stosowanych w hucie. Polegała na wlewaniu roztopionego szkła do metalowych form, które następnie prasowano, nadając wyrobom pożądany kształt i fakturę. Technika ta pozwalała na szybkie i masowe wytwarzanie szklanych przedmiotów o precyzyjnych zdobieniach, takich jak świeczniki „Karolinka”.

• Ręczne dmuchanie szkła: Wymagała ogromnej precyzji i doświadczenia ze strony rzemieślników. Szkło w postaci płynnej było wydmuchiwane za pomocą długiej rurki, co pozwalało na tworzenie unikatowych form i wzorów. Technika ta była szczególnie wykorzystywana przy produkcji dekoracyjnych waz i kielichów.

• Techniki zdobienia: Obejmowały szereg procesów, takich jak trawienie kwasem, które pozwalało na uzyskanie matowego wykończenia, czy grawerowanie mechaniczne i ręczne, nadające produktom artystyczny charakter. Malowanie szkła odbywało się przy użyciu farb odpornych na wysokie temperatury, dzięki czemu zdobienia były trwałe. Reliefy na powierzchni szkła były wykonywane za pomocą specjalnych form lub precyzyjnych narzędzi.

• Fusing: Metoda polegająca na łączeniu różnych kawałków szkła w jedną całość za pomocą wysokiej temperatury. W Ząbkowicach wykorzystywano ją do produkcji nowoczesnych pater i paneli dekoracyjnych, które wyróżniały się wielobarwnością i nietuzinkowymi wzorami.

• Kolorowanie szkła: Szkło było barwione w masie poprzez dodawanie specjalnych tlenków metali, takich jak kobalt czy chrom, które nadawały charakterystyczne odcienie. Dzięki tej metodzie powstawały znane produkty w odcieniach szafiru, zieleni i bursztynu.

• Ręczne dmuchanie szkła: Wykorzystywane do tworzenia unikatowych form, szczególnie w przypadku szkła dekoracyjnego.

• Techniki zdobienia: Trawienie, grawerowanie, malowanie i nanoszenie reliefów, co nadawało produktom indywidualny charakter.

Liczby i fakty

W szczytowym okresie swojej działalności, w latach 70. i 80. XX wieku, huta zatrudniała ponad 1200 pracowników, w tym wykwalifikowanych mistrzów szkłarskich, projektantów i rzemieślników. Produkcja wynosiła około 10 milionów sztuk rocznie, z czego około 60% trafiało na eksport. Główne rynki zbytu obejmowały kraje Europy Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Bliskiego Wschodu. Produkty te często pojawiały się w katalogach luksusowych domów towarowych, takich jak Harrods czy Galeries Lafayette.

W latach 80. wprowadzono także innowacyjne technologie umożliwiające zmniejszenie strat surowca o 15%, co dodatkowo zwiększyło efektywność produkcji. Roczne przychody huty w okresie szczytu szacowano na kilkadziesiąt milionów dolarów, co czyniło ją jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych w regionie.

Wybitne postacie

Huta współpracowała z wieloma znakomitymi projektantami szkła. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych był Eryka Trzewik-Drost, której projekty wyróżniały się nowatorskimi formami i artystycznym podejściem do szkła użytkowego. Jej prace, takie jak kultowe wazony „Tulipan” czy seria misek „Fala”, do dziś są poszukiwane przez kolekcjonerów.

Równie ważny wkład wniósł Jan Sylwester Drost, specjalizujący się w technikach zdobienia szkła oraz tworzeniu unikatowych kolekcji. Jego minimalistyczne i nowoczesne projekty zdobyły uznanie na międzynarodowych targach rzemiosła artystycznego.

Kolejną wybitną postacią była Barbara Śniegula, której prace charakteryzowały się delikatnymi zdobieniami inspirowanymi naturą. Jej wazony i misy były szczególnie cenione za elegancję i precyzję wykonania.

Warto również wspomnieć o Kazimierzu Kowaliku, który eksperymentował z kolorowym szkłem, tworząc niezwykłe kompozycje świetlne. Jego seria szklanych paneli dekoracyjnych była przełomowa w łączeniu sztuki użytkowej z architekturą.

Zofia Czernicka to kolejna artystka związana z hutą, znana z wprowadzenia technik fusingu szkła do produkcji dekoracyjnych talerzy i pater, które stały się popularne zarówno w kraju, jak i za granicą.

Nie można zapomnieć o Józefie Mazurze, długoletnim dyrektorze huty, który w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju technologii produkcji szkła i rozszerzenia jej eksportu. Jego wizja i umiejętności organizacyjne pozwoliły hucie osiągnąć międzynarodową renomę.

Anna Borowska, specjalistka od marketingu i promocji, była kluczową postacią w rozwijaniu wizerunku marki Ząbkowice na rynkach zagranicznych. Dzięki jej strategiom produkty huty stały się rozpoznawalne na całym świecie.

Fascynujące fakty i anegdoty

• Eksport na światową skalę: Produkty z Ząbkowic trafiały do najbardziej prestiżowych domów towarowych, takich jak Harrods w Londynie czy Galeries Lafayette w Paryżu.

• Rekordowa produkcja: W latach 70. huta była zdolna wyprodukować nawet 10 milionów sztuk szkła rocznie, co stawiało ją wśród największych producentów w Europie Środkowo-Wschodniej.

• Technika prasowanego szkła: Huta zrewolucjonizowała proces produkcji szkła prasowanego, co pozwoliło na masową produkcję przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej jakości artystycznej.

• Inspiracje przyrodą: Wiele wzorów zdobień szkła z Ząbkowic czerpało inspirację z motywów roślinnych, takich jak liście, kwiaty czy struktury kamieni.

• Nagrody i wyróżnienia: Produkty z huty były wielokrotnie nagradzane na międzynarodowych targach designu, w tym na prestiżowych wydarzeniach w Mediolanie i Monachium.

• Wpływ na kulturę: Szkło z Ząbkowic pojawiało się w wielu polskich filmach i serialach, stając się symbolem klasy i elegancji epoki PRL-u.

Dziedzictwo

Choć huta zakończyła działalność w latach 90. XX wieku, jej dziedzictwo wciąż żyje dzięki miłośnikom szkła i kolekcjonerom. Produkty z Ząbkowic cieszą się ogromnym zainteresowaniem na aukcjach antykwarycznych, a ich wartość stale rośnie. Współcześni projektanci również czerpią inspirację z tej niezwykłej historii, przywracając dawne wzory i techniki do współczesnego obiegu.

Przedmioty szklane z Ząbkowic można odnaleźć w wielu prestiżowych zbiorach muzealnych, takich jak:

• Muzeum Narodowe w Warszawie: kolekcja szkła artystycznego obejmująca wazony „Tulipan” oraz inne projekty Eryki Trzewik-Drost.

• Muzeum Narodowe we Wrocławiu: szeroka kolekcja szkła dekoracyjnego, w tym unikatowe serie zdobione techniką grawerowania.

• Muzeum Szkła w Krosno: ekspozycja poświęcona polskiemu szkłu, zawierająca prace Jana Sylwestra Drosta i Kazimierza Kowalika.

• Victoria and Albert Museum w Londynie: pojedyncze egzemplarze szkła użytkowego eksportowanego przez Ząbkowice w latach 70.

Ponadto, przedmioty z huty znajdują się w licznych prywatnych kolekcjach, zarówno w Polsce, jak i za granicą. Kolekcjonerzy szczególnie cenią limitowane edycje, takie jak seria „Meteor” czy dekoracyjne świeczniki „Aurora”. Wystawy poświęcone szkle z Ząbkowic odbywają się regularnie w galeriach sztuki i na targach antyków.